در روايتي هم پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود:
«طُوبَى لِمَن صَنَعَ شَيئًا وَ أتقَنَهُ»
خوشا به حال كسي كه كاري را انجام داد و محكم گردانيد. (2)
براي روشن شدن فرمايش رسول خدا (صلي الله عليه و آله) شايسته است كه معناي «صنع» را هم بررسي كنيم.
راغب اصفهاني در مفردات مي گويد:
«صُنع انجام نيكوي فعل است، پس هر صُنعي فعل است، اما هر فعلي صنع نيست. صنع به حيوانات و جمادات نسبت داده نمي شود، اما آنها منسوب به فعل مي گردند». (3)
در «التحقيق في كلمات القرآن» مرحوم مصطفوي مي گويد:
«اصل واحد در ماده ي «صنع» عمل كردنِ با مهارت و علم و دقّت است، اين قيدها در جميع مشتقات آن علاوه بر اختصاصاتي كه هر صيغه از هيئت و ديگر خصوصياتش دارد، لحاظ شده است. بنابراين صنع عملي است كه با مهارت و دقّت انجام مي شود. «تصنيع» دلالت بر زيادي در دقّت عمل مي كند و «مصانعة» دلالت بر استمرار در صنع مي كند». (4)
در قرآن كريم اين دو لفظ، مقرون هم آمده است:
«وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبيرٌ بِما تَفْعَلُون» (5)
و كوهها را مى بينى (و) مى پندارى كه آنها بى حركتند و حال آنكه آنها ابر آسا در حركتند. (اين) صُنعِ خدايى است كه هر چيزى را در كمال استوارى پديد آورده است. در حقيقت، او به آنچه انجام مى دهيد آگاه است.
آري، آفرينش خداوند به گونه اي است كه هيچ كاستي و كمبودي در آن وجود ندارد و تمام اجزاي آن در كمال اتصال و پيوستگي كنار هم قرار گرفته اند. اين اتقان خود دليل محكمي است بر يگانگي خداوند، چنانچه در روايت آمده است:
هشام بن حكم از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: دليل اينكه خداوند يكتاست، چيست؟ حضرت فرمودند: «اتِّصَالُ التَّدْبِيرِ وَ تَمَامُ الصُّنْعِ» يعني پيوستگي تدبير و تماميّت آفرينش دقيق خداوند. همان طور كه خداوند عزّوجلّ فرمود: «اگر در آسمان ها و زمين خداياني غير از الله مي بودند، به فساد كشيده مي شدند». (6) (7)
پي نوشت ها:
1. لسان العرب، ج13، ص: 72
2. التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج1، ص: 391
3. مفردات الفاظ القرآن، ص: 493 (الصُّنْعُ: إجادةُ الفعل، فكلّ صُنْعٍ فِعْلٌ، و ليس كلّ فعل صُنْعاً، و لا ينسب إلى الحيوانات و الجمادات كما ينسب إليها الفعل).
4. التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج6، ص: 285
5. النمل: 88
6. «لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا» (الأنبياء: 22)
7. بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج3، ص: 229